ΥΛΙΚΟ ONLINE

Ως φωνήματα ορίζονται οι ελάχιστες μονάδες ήχου κάθε γλώσσας που έχουν διαφοροποιητική αξία στο φωνητικό επίπεδο σημασιολογικά για το διαχωρισμό των εννοιών. Η σωστή άρθρωση προϋποθέτει:
• Συγκεκριμένη τοποθέτηση
• Συγχρονισμό
• Ακολουθία
• Μυϊκή ένταση των αρθρωτών (π.χ δόντια, χείλη, γλώσσα κλπ).

Γιατί είναι σημαντικά τα φωνήματα;

Η σωστή άρθρωση σε συνδυασμό με την ολοκληρωμένη φωνολογική ενημέρωση του παιδιού, σχηματίζουν έναν εν δυνάμει ικανό μαθητή.
Οι αρθρωτικές και φωνολογικές διαταραχές, περιγράφουν δυσκολίες ή ακόμα και συνδυασμό δυσκολιών που αφορούν την αντίληψη, παραγωγή, άρθρωση, οργάνωση ή φωνολογική αντιστοίχιση των τμημάτων της ομιλίας.
Δυσκολίες στην άρθρωση καταγράφονται είτε από οργανικές είτε από λειτουργικές αιτίες.

Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά ομιλίας που καταγράφονται στις φωνολογικές και αρθρωτικές διαταραχές είναι τα ακόλουθα:
• Παραλείψεις: παραλείπονται ήχοι μέσα στη λέξη, πέλο αντι καπέλο.
• Αντικαταστάσεις φωνημάτων: πόβι αντί πόδι.
• Αλλοιώσεις: οι ήχοι της ομιλίας παρουσιάζουν ακουστική απόκλιση: λια αντί λα.

Προτείνεται να αποκαθίστανται τυχόν αρθρωτικές ή φωνολογικές δυσκολίες του παιδιού πριν την εισαγωγή του στο δημοτικό σχολείο, καθώς υπάρχει πιθανότητα εμφάνισης δυσκολιών μάθησης και κοινωνικοποίησης.

Η προτασιακή επίγνωση βοηθά τα παιδιά να καταλάβουν ότι οι προτάσεις είναι ένα σύνολο λέξεων που ενώνονται για να δημιουργήσουν μια έννοια. Αρχικά, το παιδί εκπαιδεύεται στην αναγνώριση μεμονωμένων λέξεων (ουσιαστικά, ρήματα, άρθρα, επιρρήματα και αντωνυμίες) και στη συνέχεια εισάγεται στους τρόπους σύνδεσης των λέξεων αυτών για την παραγωγή νοήματος.

Συλλαβική επίγνωση είναι η αναγνώριση ότι η λέξη μπορεί να χωριστεί σε μικρότερα κομμάτια. Το παιδί μπορεί να αντιληφθεί ότι το «πα» είναι μια συλλαβή και το «παπί» είναι δυο συλλαβές. Η ανάπτυξη της φωνολογικής επίγνωσης (η ικανότητα δηλαδή των παιδιών να αναγνωρίζουν, να διαχωρίζουν και να επεξεργάζονταια κατάλληλα τις προτάσεις, τις λέξεις, τις συλλαβές και τα φωνήματα της γλώσσας) ξεκινάει συνήθως σε ηλικία 4-5 ετών. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι καλό να έχουν την ικανότητα να αναγνωρίσουν τις συλλαβές.

Οι λέξεις που γνωρίζουμε στο σύνολό τους, αποτελούν το Λεξιλόγιο μας. Οι λέξεις αυτές ταξινομούνται σε τέσσερις κατηγορίες.
• Λεξιλόγιο που αντιλαμβανόμαστε ως ακροατές. Οι λέξεις που ακούμε και αναγνωρίζουμε.
• Λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε κατά τη διάρκεια των συνομιλιών μας.
• Λεξιλόγιο που κατανοούμε όταν πραγματοποιούμε ανάγνωση.
• Λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε για τη γραπτή μας έκφραση.

Συχνά στη λογοθεραπεία ο διαχωρισμός αυτός του λεξιλογίου γίνεται σε δύο κύριες κατηγορίες. Το εκφραστικό λεξιλόγιο και το προσληπτικό. Το εκφραστικό λεξιλόγιο περιλαμβάνει όλες τις λέξεις που χρησιμοποιούμε (προφορικά και γραπτά).
Το προσληπτικό λεξιλόγιο περιλαμβάνει όλες τις λέξεις που ακούμε ή διαβάζουμε και κατανοούμε.
Ένας λογοθεραπευτής είναι σε θέση, εκτιμώντας τις επικοινωνιακές δεξιότητες του παιδιού σε συνδυασμό με την ηλικία του, να αναγνωρίσει οποιαδήποτε καθυστέρηση στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου του και να προτείνει εξατομικευμένη παρέμβαση.

Οι στοματοπροσωπικές ασκήσεις αποτελούν το κλειδί για τη θεραπεία πολλών διαταραχών λόγου και ομιλίας. Στοχεύουν στην ενδυνάμωση των μυών της άρθρωσης και τη συντονισμένη κίνηση των αρθρωτών (γλώσσα, χείλη, κλπ).
Η ικανότητα ορθής ομιλίας προϋποθέτει ακρίβεια:
• Στη μυϊκή δύναμη
• Το μυϊκό τόνο
• Το εύρος της κίνησης των αρθρωτών
• Την ταχύτητα των κινήσεών τους.

Γιατί είναι σημαντικές οι στοματοπροσωπικές ασκήσεις;
Επιπλέον της μυϊκής ενδυνάμωσης, μέσω της Στοματοπροσωπικής εξάσκησης επιτυγχάνεται ο συντονισμός και διαχωρισμός των κινήσεων της ομιλίας. Η ικανότητα δηλαδή, να κινούνται οι αρθρωτές ανεξάρτητα μεταξύ τους τηρώντας όμως την απαραίτητη αλληλουχία.
Η ωρίμανση της κινησιολογίας των μυών της ομιλίας, αξιολογείται από τον Ειδικό θεραπευτή Λόγου και Ομιλίας. Κατά τη διαδικασία αυτή το παιδί μιμείται ασκήσεις/κινήσεις με τα χείλη, γλώσσα, κάτω γνάθο κλπ, ώστε να εκτιμηθεί εάν υπάρχει ή όχι λόγος για λογοθεραπευτική παρέμβαση.
Ένας Λογοθεραπευτής ενσωματώνει ανελλιπώς τις στοματοπροσωπικές ασκήσεις, στην παρέμβαση ποικίλων διαταραχών ομιλίας. Λόγου χάρη για την ενίσχυση της καταληπτότητας. Πρόκειται για τεχνικές που διδάσκεται το παιδί και εξασκείται στο σπίτι για συντομότερα αποτελέσματα στη στοχοθεσία του.

Όταν αναφερόμαστε στην αδρή κινητικότητα, εννοούμε τη χρήση των μεγάλων μυϊκών ομάδων σε δραστηριότητες όπως για παράδειγμα το τρέξιμο, το μπάσκετ, το ποδόσφαιρο κ.λπ.

Γιατί είναι σημαντική η αδρή κινητικότητα;
Ορισμένα παιδιά, μπορεί να παρουσιάσουν δυσκολίες στον κινητικό τομέα και γενικότερα σε κινητικά παιχνίδια. Αυτές οι δυσκολίες, μπορεί να αφορούν τον συντονισμό των κινήσεων, το έλεγχο της μυϊκής δύναμης, το μυϊκό τόνο, την ισορροπία, τον στασικό έλεγχο κ.λπ.

Η λεπτή κινητικότητα είναι η επιδεξιότητα και ο συντονισμός των μικρών μυικών ομάδων του χεριού. Το χέρι και τα δάχτυλά μας έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν πλήθος κινήσεων και συλλήψεων.

Κατεύθυνση δακτύλων:
• Κάμψη-Έκταση
• Απαγωγή-Προσαγωγή
• Περιαγωγή (κυκλική κίνηση του δάκτυλου)

Είδη συλλήψεων:
• Τριποδική σύλληψη
• Δυναμική τριποδική σύλληψη
• Σύλληψη της τανάλιας
• Σύλληψη του γάντζου
• Ακροδακτυλική σύλληψη
• Παλαμιαία σύλληψη
• Σύλληψη κλειδιού

Που είναι χρήσιμη η λεπτή κινητικότητα:
Η λεπτή κινητικότητα είναι απαραίτητη για το παιδί τόσο σε προσωπικό όσο και σε ακαδημαικό επίπεδο. Έχοντας αναπτύξει μια καλή λεπτή κίνηση το παιδί μπορεί να κουμπώσει/ξεκουμπώσει με ευκολία κουμπιά, να ανεβοκατεβάσει ένα φερμουάρ, να ζωγραφίσει και αργότερα να γράψει. Ακόμα μπορεί να φάει μόνο του και να χειριστεί μικροαντικείμενα (κέρματα, καπάκια).

Προετοιμασία για την εξάσκηση της λεπτής κινητικότητας:
Πριν την εξάσκηση της λεπτής κινητικότητας ή το γράψιμο, είναι καλό να γίνεται ένα ζέσταμα του σώματος του παιδιού. Προτιμούμε ασκησούλες όπως το έρπησμα, το ζέσταμα των ώμων, το περπάτημα του σκύλου και της γάτας. Δίνουμε ιδιαίτερη βαρύτητα στους ραχιαίους και στους μύες γύρω από τον αυχένα.

Γιατί είναι απαραίτητες οι προγραφικές ασκήσεις;
Οι προγραφικές ασκήσεις αποτελούν το πρώτο στάδιο της γραφής προτού το παιδί εμπλακεί με τη γραφή των αριθμών και των γραμμάτων. Είναι απαραίτητη προϋπόθεση και αποτελούν ένα βασικό στάδιο στον τομέα της γραφής, καθώς το παιδί μαθαίνει να μιμείται, να αντιγράφει και να αναπαριστάνει σύμβολα και σχήματα ώστε να μπορέσει αργότερα να αναπαραστήσει τους αριθμούς και τα γράμματα. Ουσιαστικά, το παιδί εξασκείται στον τρόπο που πρέπει να χειριστεί το μολύβι και να το κατευθύνει ώστε να βγει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Σε ποια ηλικία τα παιδιά ξεκινούν να εμπλέκονται με αυτές;
Τα παιδιά από πρώιμη κιόλας ηλικία έρχονται σε επαφή με τους μαρκαδόρους μουτζουρώνοντας απλά ένα χαρτί. Συνήθως, περίπου στην ηλικία των τριών ετών, ένα παιδί είναι σε θέση να αντιγράψει μία κάθετη και μία οριζόντια γραμμή, όπως και έναν κύκλο.

Τι χρειάζεται να έχει κατακτήσει ένα παιδί προτού εμπλακεί με τη γραφή;
Είναι σημαντικό να αναφερθούν οι δεξιότητες που χρειάζεται ένα παιδί να έχει κατακτήσει προτού εμπλακεί ενεργά στις προγραφικές ασκήσεις.

Αναφορικά:
• Ανάπτυξη της λεπτής κινητικότητας (ενδυνάμωση των μυών της άκρας χείρας)
• Ανάπτυξη του οπτικοκινητικού συντονισμού
• Ανάπτυξη της λειτουργικής λαβής συγκράτησης του εργαλείου γραφής
• Ανάπτυξη των χωρικών εννοιών και σχέσεων
• Ανάπτυξη της μυϊκής δύναμης ώστε να υπάρχει σταθεροποίηση στον κορμό του παιδιού και στα άνω άκρα
• Ενίσχυση των απτικών ερεθισμάτων (να έχει αναμειχθεί πρώτα το παιδί με πλαστελίνη, άμμο, δαχτυλομπογιές, αφρό κ.λπ.)
• Ενίσχυση της οπτικής αντίληψης και διάκρισης
• Ενίσχυση της γραφής σε κάθετο επίπεδο (ζωγραφική σε κάθετο επίπεδο όπως π.χ. σε πίνακα, σε χαρτί κολλημένο σε τοίχο)

Προσοχή είναι η ικανότητα του ατόμου να επικεντρώνεται στην πληροφορία και στο γνωστικό έργο που έχει μπροστά του αγνοώντας δευτερεύοντα και άσχετα στοιχεία και ερεθίσματα( Hunt & Marshall, 2005).
Ένα παιδί χρειάζεται ενίσχυση στη συγκέντρωση προσοχής όταν δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του, διασπάται από εξωτερικά ερεθίσματα, φαίνεται να μην ακούει όταν του απευθύνονται, αδυνατεί να ακολουθήσει οδηγίες ή να ολοκληρώσει εργασίες.

Πρακτικές συμβουλές για τους γονείς:
Όταν καλείστε να διαβάσετε ή να κάνετε κάποια δραστηριότητα μαζί με το παιδί, μπορείτε να εφαρμόσετε τις εξής τεχνικές:
• Αξιοποιήστε συγκεκριμένο και σταθερό χώρος μελέτης (λιτός, ήσυχος, απαλλαγμένος από εξωτερικούς παράγοντες διάσπασης προσοχής π.χ. τηλεόραση).
• Το παιδί θα πρέπει να συνδέει αυτό το συγκεκριμένο χώρο μόνο με το διάβασμα.
• Τοποθετήστε πάνω στο γραφείο μόνο τα απαραίτητα. Αφαιρέστε περιττά αντικείμενα που ενδέχεται να διασπάσουν την προσοχή του παιδιού.
• Το διάβασμα καλό θα είναι να ξεκινά κάθε μέρα την ίδια ώρα.
• Ιδιαίτερα σημαντική είναι η χρήση «εξωτερικών» τεχνικών π.χ. έπαινοι, αυτοκόλλητα, ειδικά προνόμια. Επιβραβεύστε συχνά το παιδί.
• Χωρίστε τις δραστηριότητες σε μικρές ενότητες.
• Δώστε στο παιδί απλές και συγκεκριμένες οδηγίες. Παρακινείστε το να τις επαναλαμβάνει και προφορικά.
• Κατασκευάστε χρονοδιάγραμμα με σύντομους και μικρούς στόχους. Πολλές φορές είναι βοηθητική η χρήση χρονόμετρου.
• Κάντε μικρά και συχνά διαλείμματα (π.χ. ζητήστε από το παιδί να φέρει κάτι).

Γιατί είναι σημαντικές οι προμαθηματικές έννοιες;
Τα μαθηματικά υπάρχουν παντού στην καθημερινότητά μας. Το παιδί έρχεται σε επαφή με βασικές μαθηματικές έννοιες από πολύ μικρή ηλικία. Εκμεταλευτείτε τις εκατοντάδες ευκαιρίες που έχετε στην καθημερινότητά σας για να εισάγετε τα παιδιά στις μαθηματικές έννοιες με ευχάριστο τρόπο. Μέσα από παιχνίδια μπορεί να γνωρίσει τα σχήματα και να κατανοήσει την έννοια των αριθμών.

Ενδεικτικά, παιχνίδια που μπορείτε να δοκιμάσετε είναι τα εξής:
• Διαλέξτε ένα σχήμα (π.χ. κύκλος) και ζητήστε από το παιδί να βρει όσα αντικείμενα έχουν αυτό το σχήμα. Αυτό το παιχνίδι μπορείτε να το κάνετε στο σπίτι αλλά και εκτός σπιτιού.
• Σχηματίστε τα σχήματα με τα σώματα σας! Προσπαθήσετε να γίνετε ένας μεγάλος κύκλος, συνεργαστείτε για να σχηματίσετε με τα χέρια σας ένα τρίγωνο, κλπ.
• Η μαγειρική είναι μια δραστηριότητα που μπορείτε να αξιοποιήσετε για να περάσετε δημιουργικό χρόνο με το παιδί αλλά και να δώσετε έμφαση στις μαθηματικές έννοιες. Πλάστε ζύμες σε διάφορα σχήματα, είτε αυτοσχέδια, είτε χρησιμοποιώντας έτοιμα σχήματα. Ζητήστε από το παιδί να σας ενημερώνει για τις ποσότητες και να βοηθά με τις μετρήσεις.
• Μετρήστε με τα δαχτυλάκια και με ξυλλάκια αριθμητικής. Μετρήστε παιχνίδια, τα προϊόντα για τη λίστα με τα ψώνια, τις ημέρες μέχρι το Σάββατο, κλπ.
• Σε ένα χαρτόνι Α4, γράψτε κάθετα τους αριθμούς από το 1-9 και ζητήστε από το παιδί να τοποθετήσει δίπλα από κάθε αριθμό την αντίστοιχη ποσότητα αυτοκόλλητων.
• Φτιάξτε με πλαστελίνη σχήματα και αριθμούς.
• Κάντε συγκρίσεις ανάμεσα σε αντικείμενα. Βρείτε ποια είναι τα μικρά και ποια τα μεγάλα. Γεμίστε κουτάκια με πολλά αντικείμενα και άλλα με λίγα.

Τι είναι η οπτική αντίληψη;
Όπως είναι γνωστό τα μάτια έχουν την ικανότητα της όρασης και μας δίνουν τη δυνατότητα να βλέπουμε και να παρατηρούμε το περιβάλλον μας. Υπάρχει ένα τμήμα του εγκεφάλου το οποίο μας βοηθάει να κατανοήσουμε τι ακριβώς βλέπουμε και πως μπορούμε να το επεξεργαστούμε. Αυτή η διαδικασία κατανόησης, αντίληψης και επεξεργασίας των οπτικών παραστάσεων ονομάζεται οπτική αντίληψη.

Είδη οπτικής αντίληψης:
Τα είδη οπτικής αντίληψης είναι τα εξής:
• Οπτική διάκριση: η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε ομοιότητες και διαφορές σε δύο εικόνες ως προς το χρώμα, το σχήμα, το μέγεθος και τον προσανατολισμό.
• Διάκριση εικόνας από φόντο: η ικανότητα να εντοπίζουμε μια εικόνα/ένα στοιχείο σε ένα σύνθετο οπτικό φόντο. Με λίγα λόγια να μπορεί να εντοπίζει το παιδί μια συγκεκριμένη λέξη σε ένα κείμενο ή την γόμα του μέσα στην κασετίνα όπου υπάρχουν και άλλα αντικείμενα.
• Οπτικός εγκλεισμός: η ικανότητα του ατόμου να βλέπει ένα τμήμα μιας εικόνας και να αντιλαμβάνεται πλήρως τι βλέπει. Το παιδί μπορεί να δει μια ελλιπή λέξη και να καταλάβει ποια είναι.
• Οπτική συνέχεια: με την οπτική συνέχεια μπορούμε να συνεχίσουμε ένα οπτικό μοτίβο, ακολουθώντας τις πληροφορίες που βλέπουμε.
• Σταθερότητα σχήματος: με την σταθερότητα σχήματος μπορούμε να δούμε ένα σχήμα ή ένα γράμμα με διαφορετικό μέγεθος, χρώμα, τρόπο γραφής, προσανατολισμό και να κατανοήσουμε ότι πρόκειται για το ίδιο σχήμα/γράμμα.
• Οπτικο-χωρικές σχέσεις: είναι η ικανότητα να αναγνωρίζουμε την κατεύθυνση που έχουν δύο εικόνες ή δύο αντικείμενα μεταξύ τους. Για παράδειγμα να αναγνωρίζει το παιδί ότι σε μια εικόνα η μπάλα είναι αριστερά από το δέντρο ή ότι στην αίθουσα η έδρα βρίσκεται μπροστά από τον πίνακα.
• Οπτική μνήμη: η ικανότητα να παρατηρήσουμε κάποιες οπτικές αναπαραστάσεις και στη συνέχεια να είμαστε σε θέση να κάνουμε ανάκληση αυτών που είδαμε.
• Οπτική διαδοχική μνήμη: η ικανότητα να μπορούμε να θυμόμαστε και να ανακαλούμε οπτικές αναπαραστάσεις με βάση τη σειρά με την οποία τις είδαμε.

Στην συγκεκριμένη ενότητα θα μας απασχολήσει ο οπτικός εγκλεισμός, θα μάθουμε τι είναι που χρησιμεύει και πως μπορούμε να εξασκήσουμε τη συγκεκριμένη δεξιότητα.

Τι είναι ο Οπτικός Εγκλεισμός
Όπως ειπώθηκε πιο πάνω, ο οπτικός εγκλεισμός είναι η δεξιότητα με την οποία μπορούμε να δούμε μια οπτική πληροφορία (μια λέξη, ένα αντικείμενο) με ελλιπή στοιχεία και να αντιληφθούμε νοερά την όλη εικόνα. Για παράδειγμα μπορεί κάποιος να δει ένα μισό μήλο και να μπορεί να αντιληφθεί ότι είναι ένα μήλο χωρίς να χρειάζεται να το δει ολοκληρωμένο. Επίσης μπορούμε να δούμε μια λέξη μισογραμμένη και να καταλάβουμε ποια λέξη είναι.

Γιατί χρειάζεται ο Οπτικός Εγκλεισμός;
Η συγκεκριμένη δεξιότητα είναι αρκετά σημαντική για το παιδί τόσο σε καθημερινό όσο και ακαδημαϊκό επίπεδο καθώς αποτελεί προυπόθεση για την ανάγνωση. Στην ανάγνωση το παιδί μαθαίνει να αναγνωρίζει Πολλές φορές στην καθημερινή μας ζωή βλέπουμε «μισά» κάποια αντικείμενα και καταλαβαίνουμε τι βλέπουμε χωρίς να το σκεφτόμαστε ιδιαίτερα. Έτσι κι ένα παιδί μπορεί να ψάχνει το βιβλίο του ανάμεσα σε άλλα βιβλία και βλέποντας μόνο ένα μέρος του βιβλίου αυτού αντιλαμβάνεται ότι είναι αυτό που χρειάζεται χωρίς να καταβάλει μεγάλη προσπάθεια.
Ακόμα συμβαίνει αρκετές φορές να σβηστεί ένα τμήμα μιας λέξης στον πίνακα και να πρέπει το παιδί να αντιγράψει τη σωστή λέξη ή να υπάρξει μια μουτζούρα στο τετράδιο και να μη καθαροφαίνεται μια λέξη. Επίσης ο οπτικός εγκλεισμός είναι χρήσιμος για την κατασκευή παζλ, για την συμμετρία. την λύση λαβυρίνθων και γενικά την δημιουργία κατασκευών όπως το κολλάζ κλπ.

Πως μπορούμε να εντοπίσουμε αν ένα παιδί έχει δυσκολίες στον οπτικό εγκλεισμό:
Είναι σημαντικό να εντοπίσουμε εγκαίρως αν ένα παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες στον οπτικό εγκλεισμό. Παρακάτω αναφέρονται κάποιες ενδείξεις ο οποίες μπορούν να μας οδηγήσουν στην περεταίρω διερεύνηση από έναν ειδικό. Επομένως, επισκεπτόμαστε έναν ειδικό όταν το παιδί:
• Δυσκολεύεται να βρει ένα αντικείμενο/γράμμα/εικόνα όταν δεν είναι ολοκληρωμένο και φαίνεται ένα κομμάτι αυτού.
• Δυσκολεύεται να εντοπίσει το κατάλληλο βιβλίο ή χαρτί που χρειάζεται ανάμεσα σε μια στίβα από άλλα αντικείμενα
• Δυσκολεύεται να φτιάξει παζλ, να βρει ποιο κομμάτι ταιριάζει σε μια εικόνα όπου κατά τα άλλα είναι ολοκληρωμένη, ενσφηνώματα κλπ.
• Δυσκολεύεται να παίξει παιχνίδια όπως «κρυμμένος θησαυρός», να ενώσει τελίτσες και να ολοκληρώσει μια εικόνα ή να λύσει έναν λαβύρινθο.

Τι είναι η Οπτική Διάκριση Εικόνας από Φόντο;
Πρόκειται για την ικανότητα να εντοπίζουμε συγκεκριμένες πληροφορίες μέσα σε ένα σύνθετο φόντο. Με άλλα λόγια, είναι η ικανότητα να εντοπίζουμε οπτικές πληροφορίες και να τις διαχωρίζουμε από το περιβάλλον τους.

Γιατί είναι σημαντική η Οπτική Διάκριση Εικόνας από Φόντο;
Η οπτική διάκριση εικόνας από φόντο είναι ιδιαίτερα σημαντική δεξιότητα και αποτελεί τη βάση για τις υπόλοιπες δεξιότητες οπτικής αντίληψης, οι οποίες είναι οι εξής:
• Οπτική διάκριση
• Οπτικό κλείσιμο ή οπτικός εγκλεισμός
• Οπτική μνήμη (και οπτική διαδοχική μνήμη)
• Οπτική σταθερότητα σχήματα
• Οπτικοχωρικές σχέσεις.

Η διάκριση εικόνας φόντου είναι σημαντική σε καθημερινές δραστηριότητες (π.χ. όταν προσπαθούμε να εντοπίσουμε κάτι στον χώρο) και ταυτόχρονα επηρεάζει την ανάπτυξη βασικών ακαδημαϊκών δεξιοτήτων.
Για να βοηθήσουμε ένα παιδί να αναπτύξει αυτή τη δεξιότητα, όπως και κάθε άλλη δεξιότητα οπτικής αντίληψης, ξεκινάμε ενθαρρύνοντάς το να παρατηρήσει το χώρο γύρω του και να εντοπίσει στοιχεία και στη συνέχεια δουλεύουμε με έντυπο υλικό.

Τι είναι η οπτική μνήμη:
Η οπτική μνήμη, αναφέρεται στην ικανότητα που διαθέτουμε να ανακαλούμε οπτικές πληροφορίες που έχουμε δει. Εντάσσεται στις οπτικές αντιληπτικές δεξιότητες του ανθρώπου.

Κύριες λειτουργίες που επηρεάζουν την οπτική μνήμη:
• Προσοχή
• Παρατηρητικότητα
• Συγκέντρωση

Που είναι χρήσιμη η οπτική μνήμη:
Η σωστή χρήση και λειτουργία της αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για την εκμάθηση γραφής και ανάγνωσης.
Όταν ένα παιδί μαθαίνει να γράφει μία λέξη, χρειάζεται να ανακαλέσει από τη μνήμη του τον τρόπο που σχηματίζεται κάθε γράμμα.
Δυσκολίες στην οπτική μνήμη, οδηγούν σε δυσχέρειες στην ικανότητα αντιγραφής. Ενδέχεται το παιδί να παρουσιάζει έντονη χρονική καθυστέρηση κατά την αντιγραφή λέξεων και προτάσεων από το ένα τετράδιο στο άλλο.
Επιπλέον, έναν νεαρός μαθητής που χρειάζεται εξάσκηση στην οπτική μνήμη, δυσκολεύεται να αντιληφθεί το νόημα των προτάσεων που διαβάζει.
Αυτό συμβαίνει διότι δεν είναι είναι εύκολο για εκείνον να ανακαλέσει την πρόταση που διάβασε καθώς περνά στην ανάγνωση της επόμενης.
Όσον αφορά την αυθόρμητη γραφή ή και γραφή καθ΄υπαγόρευση, τα σημάδια που συχνά εμφανίζονται εντοπίζονται στο σχηματισμό των αριθμών και γραμμάτων, ενώ το γραπτό στο σύνολο παρουσιάζεται ανώριμο ή απρόσεκτο.

Τι είναι η κατηγοριοποίηση:
Η κατηγοριοποίηση είναι μία σύνθετη γνωστική λειτουργία, που επιτρέπει την ομαδοποίηση αντικειμένων – γνωστικών σχημάτων – εννοιών σε ενιαίες κατηγορίες, δηλαδή σε ομάδες αντικειμένων που αντιμετωπίζονται ως σύνολα. Για την επιτέλεση της διεργασίας της κατηγοριοποίησης απαιτείται:
• Η γνώση των αντικειμένων προς κατηγοριοποίηση και του τρόπου χειρισμού τους (χρήση αντικειμένου)
• Κριτική σκέψη
• Οπτική διάκριση (ταύτιση – διαφοροποίηση)

Που είναι χρήσιμη η κατηγοριοποίηση:
Οι κατηγορίες είναι βασικά δομικά συστατικά της σκέψης μας. Βάσει των κατηγοριών, οργανώνουμε τις πληροφορίες που προκύπτουν καθημερινά από την επεξεργασία ερεθισμάτων, για την αποτελεσματική λειτουργία του γνωστικού οργάνου (νους). Η διεργασία αυτή, λοιπόν, αποτελεί βασικό στάδια της διαδικασίας μάθησης.

Τα παιδιά μέσα από τις δραστηριότητες της κατηγοριοποίησης ενισχύουν:
• Την κριτική ικανότητα
• Την οπτική αντίληψη
• Τη σκέψη
• Τη συγκέντρωση και την προσοχή.

Εάν, μάλιστα, οι δραστηριότητες αξιοποιηθούν σε συνδυασμό με ασκήσεις αδρής κινητικότητας, όπως π.χ. πέρασμα εμποδίων και ταξινόμηση αντικειμένων σε καλάθια με βάση το χρώμα τους ή σε συνδυασμό με ασκήσεις λεπτής κινητικότητας, όπως π.χ. κάνοντας κολλάζ εικόνες με βάση τις ιδιότητές τους, τότε μπορούμε να δουλέψουμε ταυτόχρονα γνωστικές και κινητικές δεξιότητες, με περισσότερη διασκέδαση!

Τι είναι η Αντίληψη Χωρικών Σχέσεων;
Η αντίληψη χωρικών σχέσεων είναι η ικανότητα αντίληψης της θέσης δύο ή περισσότερων αντικειμένων και της σχέσης μεταξύ τους ή με τον παρατηρητή. Προϋποθέτει την κατανόηση βασικών χωρικών εννοιών, όπως:
• Πάνω – Κάτω
• Μπροστά – Πίσω
• Ανάμεσα
• Δεξιά – Αριστερά.

Γιατί είναι σημαντική η Αντίληψη Χωρικών Σχέσεων;
Η αντίληψη χωρικών σχέσεων είναι μια από τις πιο σημαντικές δεξιότητες της οπτικής αντίληψης. Επηρεάζει διάφορους τομείς της ζωής του παιδιού, όπως τις δραστηριότητες καθημερινής ζωής, το παιχνίδι και την εκπαίδευση. Οι δεξιότητες αυτές βοηθούν το παιδί να προσανατολιστεί, να ακολουθήσει και να δώσει χωρικές εντολές και να οργανώσει την κίνηση του σώματός του στον χώρο. Όσον αφορά την ακαδημαϊκή επίδοση του παιδιού είναι επίσης πολύ σημαντικές καθώς βοηθούν το παιδί στη γραφή (σχηματισμός γραμμάτων και αριθμών με σωστό προσανατολισμό, εικόνα γραπτού), στην ανάγνωση (διάκριση προσανατολισμού γραμμάτων και συμβόλων) και την αριθμητική (κατάλληλη στοίχιση αριθμών για εκτέλεση αριθμητικών πράξεων).

Βήματα για την ενίσχυση της αντίληψης χωρικών σχέσεων:
Για να αναπτύξουμε την αντίληψη χωρικών σχέσεων του παιδιού, ξεκινάμε με βασικές χωρικές έννοιες με σημείο αναφοράς το ίδιο το παιδί και στη συνέχεια προχωράμε με εξωτερικό σημείο αναφοράς. Τέλος, ξεκινάμε με τρισδιάστατο υλικό, δηλαδή με αντικείμενα στο χώρο και στη συνέχεια περνάμε στις δύο διαστάσεις, δηλαδή σε έντυπο υλικό.

Ενώστε τις τελείες. Στόχος των δραστηριοτήτων «Connect the dots» είναι η δημιουργία του περιγράμματος μίας εικόνας. Αυτό επιτυγχάνεται καθώς το παιδί σχεδιάζει μία γραμμή που ενώνει τις αριθμημένες κουκίδες. Ενισχύονται οι γραφοκινητικές δεξιότητες καθώς και η ικανότητα συγκέντρωσης. Μόνο η σωστή ακολουθία των αριθμών θα οδηγήσει στην αποκάλυψη της εικόνας.

Τα παιχνίδια κρυμμένων αντικειμένων προσελκύουν όλες τις ηλικίες παιδιών. Απαιτείται αυξημένη συγκέντρωση και προσοχή καθώς οι δραστηριότητες ακολουθούν σταδιακή αύξηση του επιπέδου δυσκολίας. Τα αντικείμενα στόχος βρίσκονται καλά κρυμμένα και περιμένουν το μαθητή να τα διακρίνει ώστε να ολοκληρώσει τη δραστηριότητα ενώ παράλληλα εξελίσσει την ικανότητα οπτικής διάκρισης διασκεδάζοντας.

Πρόκειται για δραστηριότητα αντιστοίχισης με θέμα τα επαγγέλματα. Αναπτύσσει δεξιότητες κατηγοριοποίησης και συσχετισμού. Ενώ παράλληλα ενισχύει το λεξιλόγιο καθώς ταξινομούνται τα σύνεργα εξοπλισμού με το σωστό επαγγελματία.

Οι δραστηριότητες «Αντιγραφής εικόνων», αποτελούν πρόκληση για τα παιδιά. Η ολοκλήρωσή τους απαιτεί έλεγχο και συντονισμό της κίνησης μεταξύ ματιού και χεριού. Τέτοιου είδους ενέργειες είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη γραφής και ανάγνωσης.

Αναζητήστε τις διαφορές μεταξύ των εικόνων, βελτιώνοντας τις ικανότητες συγκέντρωσης και παρατήρησης του παιδιού σας. Περιγράψτε λεπτομερώς τις εικόνες εμπλουτίζοντας το λεξιλόγιο του. Δημιουργήστε ωριμότερες προτάσεις καθώς αιτιολογείτε και συγκρίνετε τη διαφορά που εντοπίζετε.

Ο μαθητής καλείται να αξιολογήσει τα αντικείμενα που παρουσιάζονται σε κάθε δραστηριότητα και να προσδιορίσει τη σημασία και τη συνάφειά τους με το κεντρικό πρόσωπο.

Οι «Λαβύρινθοι» αποτελούν μέθοδο ενίσχυσης των γραφοκινητικών δεξιοτήτων των παιδιών. Οι δραστηριότητες ακολουθούν σταδιακή αύξηση του επιπέδου δυσκολίας. Περιλαμβάνουν διαδρομές σε λαβύρινθους που βοηθούν το παιδί να εξασκηθεί στη λεπτή κίνηση και στον οπτικοκινητικο συντονισμό.

Η δημιουργία εικόνων παζλ, δεν αποτελεί μόνο ευχάριστη ενασχόληση για τα παιδιά αλλά τους παρέχει και πολλά οφέλη. Ενίσχυση της προσοχής και συγκέντρωσης, εξάσκηση της μνήμης, εστίαση στη λεπτομέρεια καθώς και ενίσχυση των χωρικών εννοιών.

1. Διαταραχές συμπεριφοράς
ΔΕΠ-Υ
Εναντιωματική-Προκλητική διαταραχή
Διαταραχή διαγωγής
Εκρήξεις οργής ή πείσματος (temper tantrums)

2. Ενούρηση

3. Εγκόπριση

4. Διαταραχές ύπνου
Δυσυπνίες
Παραϋπνίες

5. Διαταραχές διατροφής
Διαταραχή στη σίτιση
Αλλοιοφαγία
Μηρυκαστική διαταραχή

Σημείωση: Οι ανωτέρω δυσκολίες αφορούν την προσχολική ηλικία (έως 6 ετών). Λόγω του μικρού της ηλικίας και την απαραίτητη παρουσία γονέων δεν δύναται να σχεδιαστεί και να πραγματοποιηθεί εξ’ αποστάσεως παρέμβαση.

Οι αγχώδεις διαταραχές περιλαμβάνουν διαταραχές οι οποίες μοιράζονται τα χαρακτηριστικά υπερβολικού φόβου ή άγχους και των σχετικών δυσκολιών στη συμπεριφορά. Ο φόβος αποτελεί απάντηση σε μια πραγματική ή υποκείμενη αντιληπτή απειλή, ενώ το άγχος αποτελεί πρόβλεψη μελλοντικής απειλής. Συχνά ο βαθμός του φόβου ή του άγχους μειώνεται από επίμονες συμπεριφορές αποφυγής. Οι διαταραχές άγχους, αν και παρουσιάζουν υψηλή συννοσηρότητα μεταξύ τους, μπορούν να διαφοροποιηθούν μέσα από την προσεκτική εξέταση των περιστάσεων που προκαλούν φόβο ή άγχος και του πλαισίου των συνδεόμενων πεποιθήσεων και αντιλήψεων. Εφόσον οι θεραπευόμενοι που πάσχουν από αγχώδεις διαταραχές τείνουν να υπερεκτιμούν τον κίνδυνο σε καταστάσεις που φοβούνται ή αποφεύγουν, ο πρωταρχικός προσδιορισμός του κατά πόσο ο φόβος ή το άγχος είναι υπερβολικό ή δυσανάλογο της κατάστασης, γίνεται από τον κλινικό, λαμβάνοντας υπόψη τους πολιτισμικούς παράγοντες του θεραπευόμενου.

Είδη:

• Άγχος αποχωρισμού
• Επιλεκτική αλαλία
• Ειδική φοβία
• Κοινωνική φοβία
• Διαταραχή πανικού
• Αγοραφοβία
• Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή
• Αγχώδης διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς
• Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Συμπτώματα:

• Συναίσθημα: Άγχος, ανησυχία, ανηδονία, ευερεθιστότητα, διακυμάνσεις διάθεσης, νευρικότητα, υπερένταση.
• Σκέψη: Δυσκολία συγκέντρωσης/μνήμης, φόβος ότι θα συμβεί κάτι κακό, φόβος απώλειας ελέγχου/ επίκρισης/ θανάτου, φοβίες.
• Συμπεριφορά: παραίτηση, απόσυρση, δυσκολίες ύπνου/ διατροφής, τρέμουλο, εφίδρωση, αστάθεια, ασφυξία, ταχυκαρδία, μούδιασμα.

Συννοσηρότητα με άλλες διαταραχές:

Μείζων καταθλιπτική διαταραχή, κατάχρηση ουσιών, διαταραχές πρόσληψης τροφής & άλλες σωματικές ασθένειες (πχ καρδιοπάθεια ή υπέρταση).

Τι προτείνεται:
Ενήλικας: Ψυχοθεραπευτική παρέμβαση σε εβδομαδιαία βάση
Ανήλικος: Ψυχοθεραπευτική παρέμβαση σε εβδομαδιαία βάση, παράλληλα με Συμβουλευτική γονέων, για την καλύτερη διαχείριση των δυσκολιών του θεραπευομένου.

Τα ψυχικά προβλήματα που ποικίλουν μεταξύ κατάθλιψης και διπολικής διαταραχής, αποτελούν τις διαταραχές διάθεσης. Στο εν λόγω φάσμα των διαταραχών, σοβαρές αλλαγές διάθεσης διαμορφώνουν τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού. Σε αντίθεση με τη φυσιολογική κακή διάθεση που ένα παιδί μπορεί να αισθάνεται περιστασιακά, οι διαταραχές διάθεσης περιλαμβάνουν σκέψεις και συναισθήματα που είναι έντονα, επίμονη και δύσκολα διαχειρίσιμα. Τα παιδιά & οι έφηβοι παρουσιάζουν διαφορετικά συμπτώματα από αυτά των ενηλίκων, γεγονός που καθιστά τις διαταραχές διάθεσης, ένα από τα πιο δυσδιάγνωστα προβλήματα υγείας. Ως απόρροια αυτού, τα παιδιά τίθενται σε κίνδυνο για άλλα προβλήματα όπως οι διαταραχές συμπεριφοράς και οι διαταραχές κατάχρησης ουσιών.

Είδη:

• Μείζων καταθλιπτική διαταραχή
• Δυσθυμία
• Διπολική διαταραχή
• Διαταραχή δυσλειτουργικής διάθεσης
• Διαταραχή διάθεσης λόγω ιατρικής κατάστασης
• Διαταραχή διάθεσης σχετιζόμενης με ουσίες

Συμπτώματα:
Τα συμπτώματα ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία του ατόμου, καθώς και με τον τύπο της εκάστοτε διαταραχής.

• Θλίψη, μελαγχολία, ευερεθιστότητα ή εναλλαγές διάθεσης που εμφανίζονται συχνότερα και διαρκούν περισσότερο από το φυσιολογικό
• Δύσκολα διαχειρίσιμη συμπεριφορά και προβλήματα με την οικογένεια
• Έλλειψη κινήτρου ή ικανοποίησης από δραστηριότητες που προηγμένως το παιδί αντλούσε ευχαρίστηση
• Αλλαγές στη διατροφή, καθώς και στο μοτίβο ύπνου
• Συχνές σωματικές ενοχλήσεις, όπως για παράδειγμα, πονοκέφαλος, στομαχόπονος, κόπωση, απώλεια ενέργειας
• Δυσκολία επίτευξης στο σχολείο, αίσθημα αναξιότητας & χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Σοβαρές και επαναλαμβανόμενες εκρήξεις, αυξημένη ενέργεια με γρήγορα εναλλασσόμενες σκέψεις και λογόρροια
• Επαναστατική ή υψηλού κινδύνου συμπεριφορά & φυγές από το σπίτι
• Δύσκολες σχέσεις με φίλους και συναδέλφους
• Αυτοκτονικές σκέψεις και αυτοτραυματικές συμπεριφορές

Συννοσηρότητα:

ΔΕΠ-Υ, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές διαγωγής
Τι προτείνεται:
Ενήλικας: Ψυχοθεραπευτική παρέμβαση σε εβδομαδιαία βάση
Ανήλικος: Ψυχοθεραπευτική παρέμβαση σε εβδομαδιαία βάση, παράλληλα με Συμβουλευτική γονέων, για την καλύτερη διαχείριση των δυσκολιών του θεραπευομένου.

Οι διαταραχές συμπεριφοράς αποτελούν τη συχνότερη αιτία παραπομπής των παιδιών και των εφήβων σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Συχνά χρησιμοποιείται ο όρος «δύσκολα στη διαχείριση παιδιά», για να περιγραφεί η ανυπακοή, η αντικοινωνική συμπεριφορά, η υπερκινητική/παρορμητική συμπεριφορά και οι δυσκολίες στη συγκέντρωση. Είναι γεγονός πως τα παιδιά –και ιδιαίτερα τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, παρουσιάζουν μεγάλες διακυμάνσεις στην ικανότητα τους να ρυθμίζουν τη δραστηριότητά τους. Έτσι, η διάκριση μεταξύ φυσιολογικής ή συμπεριφοράς που προσιδιάζει σε διαταραχή, αποτελεί διαγνωστική πρόκληση.

Α. Εναντιωματική-Προκλητική Διαταραχή & Διαταραχή διαγωγής

Τα παιδιά συχνά παρουσιάζουν ανυπακοή, ξεσπάσματα με εκρήξεις οργής, φυσική επιθετικότητα προς άλλα άτομα, εναντιωματικότητα και παρορμητικότητα. Οι εν λόγω συμπεριφορές, παύουν να εντάσσονται σε φυσιολογικά πλαίσια, όταν εκδηλώνονται με αυξημένη συχνότητα και ένταση, διαφέρουν σημαντικά από τη συμπεριφορά των συνομηλίκων τους, εμφανίζονται σε περισσότερα πλαίσια, είναι δυσπροσαρμοστικές και επηρεάζουν αρνητικά πολλές πτυχές της ζωής του παιδιού.

Συμπτώματα:
• Επιθετικότητα σε ανθρώπους ή/και ζώα
• Καταστροφή ξένης περιουσίας
• Δολιότητα ή κλοπή
• Παραβίαση κανόνων & ανυπακοή
• Δυσκολίες στην αλληλεπίδραση
• Δυσκολίες στη συγκέντρωσης
• Σύγχυση & ευερεθιστότητα
• Απουσία ενοχών
• Αίσθημα αναξιότητας

Συννοσυρότητα:
ΔΕΠ-Υ, μαθησιακές δυσκολίες & χαμηλές σχολικές επιδόσεις, αγχώδεις διαταραχές

Β. Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και/η Υπερκινητικότητας

Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητα αποτελεί τη συνηθέστερη νευροσυμπεριφορική διαταραχή της παιδικής ηλικίας, κατά την οποία τα παιδιά εκδηλώνουν συμπεριφορές υπερκινητικότητας, απροσεξίας και παρορμητισμού, καθώς και δυσκολίες στη συγκέντρωση και στον έλεγχο των παρορμήσεων.

Είδη:
• Απρόσεκτος τύπος
• Υπερκινητικός/παρορμητικός τύπος
• Συνδυασμένος τύπος

Συμπτώματα:

• Απρόσεκτος τύπος: αδυναμία συγκέντρωσης, εύκολη διάσπαση από εξωτερικά ερεθίσματα, λάθη απροσεξίας και δυσκολία εστίασης σε λεπτομέρειες, δυσκολία να ακολουθήσει οδηγίες, δυσκολία οργάνωσης δραστηριοτήτων, αποτυχία στη διεκπεραίωση σχολικών εργασιών ή καθηκόντων που απαιτούν συγκέντρωση, ξεχνά και χάνει πράγματα, ανοργανωσιά
• Υπερκινητικός/παρορμητικός τύπος: Δυσκολία παραμονής στη θέση του για ώρα, ή παραμονής στη σειρά, δυσκολία στην υπακοή κανόνων, διακοπή και ενόχληση των άλλων, νευρικό κούνημα χεριών και ποδιών, σηκώνεται σε περιστάσεις στις οποίες επιβάλλεται να παραμείνει καθισμένο, τρέχει και σκαρφαλώνει υπερβολικά, μιλά ακατάπαυστα, αντιδράει χωρίς να σκέφτεται, και απαντά απερίσκεπτα, προτού ολοκληρωθούν οι ερωτήσεις.
• Συνδυασμένος τύπος: Συνδυασμός κάποιων από των παραπάνω συμπτωμάτων απροσεξίας, υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας.

Συνοδά χαρακτηριστικά:
Συναισθηματική αστάθεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αναβλητικότητα, εύκολη ματαίωση και απώλεια ενδιαφέροντος σε δραστηριότητες.

Συννοσυρότητα με άλλες διαταραχές:
Εναντιωματική-προκλητική διαταραχή & άλλες διαταραχές συμπεριφοράς, διαταραχές λόγου, μαθησιακές δυσκολίες και άγχος.

Τι προτείνεται;
Παρέμβαση ψυχοθεραπευτικού τύπου σε εβδομαδιαία βάση. Προτείνεται ακόμα συμβουλευτική γονέων, προκειμένου οι γονείς να υποστηρίξουν τις ανάγκες και δυσκολίες του παιδιού τους. Άλλες παρεμβάσεις που είναι βοηθητικές περιλαμβάνουν τη λογοθεραπεία, την εργοθεραπεία, και την ειδική αγωγή.

Ο ρόλος της κοινωνικοποίησης είναι να εξοικειώσει τα άτομα με τους κανόνες μιας δεδομένης κοινωνικής ομάδας ή κοινωνίας. Πρόκειται για μια πολύ σημαντική διαδικασία που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα ερεθίσματα του οικογενειακού περιβάλλοντος, αλλά και από τις αλληλεπιδράσεις του ατόμου στο επαγγελματικό/σχολικό πλαίσιο και στην ομάδα των συνομηλίκων. Πιο συγκεκριμένα, οι γονείς και οι σημαντικοί άλλοι λειτουργούν σαν καθρέφτης στον οποίο προβάλλεται η εικόνα του ατόμου που έπειτα θα εσωτερικευθεί και θα αποτελέσει βάση για τις πεποιθήσεις σχετικά με το ποιος είναι.

Είδη:
Στις βασικές δυσκολίες κοινωνικοποίησης των θεραπευομένων, εντοπίζει κανείς ελλείψεις στην ενσυναίσθηση, συνεργασία, κατανόηση, λεκτική/μη λεκτική & γραπτή επικοινωνία, διεκδικητικότητα, καθώς και στον αυτοέλεγχο.

Συμπτώματα:
• Αντίληψη: Αδυναμία κατανόησης των εκφράσεων προσώπου ή της γλώσσας σώματος, φτωχές ικανότητες ακρόασης, μικρό ενδιαφέρον για τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, δυσκολία κατανόησης των σημάτων απόρριψης από άλλους.
• Ερμηνεία: Υπερβολική εστίαση στην κυριολεξία και αδυναμία κατανόησης του μεταφορικού λόγου και του σαρκασμού, δυσκολία στην κατανόηση προοπτικής, δυσκολία στον χαιρετισμό, στη συγκέντρωση πληροφοριών από τους άλλους και στην απόκτηση της προσοχής και του σεβασμού των άλλων.
• Ανταπόκριση: Κοινοποίηση πληροφοριών με ακατάλληλους τρόπους, διακοπή ή άμβλυνση των απαντήσεων, αδυναμία παραμονής εντός θέματος σε μια συζήτηση ή μονοπώλησή της, αδυναμία προσαρμογής της γλώσσας σε διαφορετικές συνθήκες και άτομα.

Τι προτείνεται;
Προτείνεται ψυχοθεραπεία σε εβδομαδιαία βάση, με σκοπό την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης, καθώς και την εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων.